برنامه ریزی

حتماً همه*ی شما به*خوبی اهمیت برنامه*ریزی را درک می*کنید و متوجه هستید که برای رسیدن به هدف مطلوب، داشتن برنامه*ای مناسب و البته پیش رفتن مطابق آن،* ضروری است؛ پس با گفتن اهمیت*های آن، سرتان را درد نمی*آورم. فقط همین*قدر بگویم که برنامه*ریزی مناسب، علاوه بر بالا بردن بازده*ی مطالعه و تمرکز، آرامش*تان را هم بیش*تر می*کند و بی*دقتی*تان را نیز کاهش می*دهد!
برنامه به ۳ نوعِ بلند مدت، میان*مدت و کوتاه*مدت تقسیم می*شود. در این*جا بیش*تر می*خواهم راجع به برنامه*ی کوتاه*مدت (هفتگی) که البته تقریباً از روی برنامه*ی میان*مدت (آزمونی یا ماهانه) تعیین می*شود، صحبت کنم.
مراحل برنامه*ی هفتگی به شرح زیر می*باشد:
مرحله*ی اول: قبل از شروع برنامه*ریزی هفتگی،* لازم است میزان ساعتی را که قصد دارید و می*توانید در طول هفته مطالعه کنید، مشخص کنید. اگر توانایی شما مثلا ۲۰ ساعت در هفته است برنامه*ی اولیه*ی هفتگی خود را نیز بر همین اساس تنظیم کنید؛ نه خیلی بیش*تر و نه کم*تر.
اگر عادت به زیاد خواندن ندارید، برنامه*ی خود را سنگین نچینید چون اگر هم بتوانید آن را اجرا کنید قطعاً در هفته*های بعد،* کم خواهید آورد؛ پس چه به*تر که آهسته و پیوسته پیش بروید و آرام*آرام ولی مداوم تلاش خود را متناسب با توانایی*هایتان افزایش دهید.
مرحله*ی دوم: بعد از مشخص کردن ساعت مطالعه، این میزان ساعت را با توجه به اهمیت درس*ها و ضعف و قوت*تان بین دروس خود تقسیم کنید؛ به*طور مثال اگر در گروهِ رشته*ی ریاضی*ـ*فیزیک هستید، چنان*چه در هفته، ۳۵ ساعت مفید درس می*خوانید، می*توانید آن را به*صورت زیر تقسیم کنید:
دیفرانسیل و ریاضی پایه: ۶ ساعت
هندسه*ی پایه و هندسه*ی تحلیلی: ۳/۵ ساعت 
گسسته و جبر و احتمال: ۳/۵ ساعت 
فیزیک: ۶ ساعت 
شیمی: ۴/۵ ساعت 
ادبیات: ۳/۵ ساعت 
عربی: ۳ ساعت 
دینی: ۲/۵ ساعت 
زبان: ۲/۵ ساعت
البته حتما ضعف و قوت خود را در درس*های خاص در برنامه، مد نظر قرار دهید و این ساعت*ها را متناسب با توانایی*هایتان تغییر دهید مثلاً زبان را از دیفرانسیل بیش*تر مطالعه نکنید. در این مرحله حتماً کارهایی را که در طول هفته برای درس*های مختلف نیاز به انجام دارید مشخص کنید و طوری برنامه* بریزید که همه*ی آن*ها را بتوانید انجام دهید تا خیالتان راحت شود.
مرحله*ی سوم: بعد از مشخص کردن موارد و دروس مورد نیاز مطالعه در کل هفته، برنامه*ی تقریبی هر روز را نیز مشخص کنید. حتماً در یک روز تنوع مطالعاتی داشته باشید و این طور نباشد که مثلاً ۴-۵ ساعت پشت سر هم فقط یک درس خاص را مطالعه کنید.
حتماً مطالعه و زدن تست در هر درس (به*خصوص دروس اختصاصی) را حداقل بین ۲ الی ۳ روز در هفته پخش کنید زیرا این عمل موجب یادگیری مرحله به مرحله شده و به دنبال آن:
۱) عمق یادگیری مطالب، لحظه به*لحظه افزایش می*یابد.
۲) فراموشی مطالب کاهش پیدا می*کند.
۳) باعث تثبیت یادگیری می*شود.

مرحله*ی چهارم: حتما در طول هفته، ساعت*هایی را به جبران عقب*ماندگی*ها اختصاص دهید و در آن زمان هیچ درسی را قرار ندهید تا بدین ترتیب اگر از برنامه عقب افتادید بتوانید بدون نگرانی تا حدی آن را جبران کنید.

مرحله*ی پنجم: آخرین مرحله*ی برنامه*ریزی، در واقع بعد از اجرای برنامه است. در آخر هفته حتما بررسی کنید و ببینید چه*قدر به برنامه*ای که ابتدای هفته برای خود مشخص کردید نزدیک بودید؟ آیا واقعا برنامه مطابق توانایی*هایتان بود؟ بدین ترتیب با فهمیدن اشکالات برنامه*ی هفته*ی سپری*شده*، سعی کنید برنامه*ی هفته*ی بعد را به*تر و نزدیک*تر به توانایی*هایتان بریزید.
حتماً در طی این مرحله به چند نکته توجه کنید:
۱) استراحت و خواب یکی از ضروریات سال کنکور است البته خواب و استراحت به*اندازه؛ حتماً بین ساعت*های مطالعه که حدود ۶۰ الی ۷۵ دقیقه*اند،* ۱۰ الی ۱۵ دقیقه استراحت قرار دهید چون این کار بازده و تمرکز شما را افزایش می*دهد. مطمئن باشید بدون استراحت بازده شما به*مرور زمان بسیار پایین خواهد آمد. در طول هفته نیز، یک نصفه روز (حدود ۵ ساعت) را به*طور کامل به تفریح و استراحت اختصاص دهید. مطمئن باشید به نفع*تان خواهد بود.
۲) شب*ها حتماً حداقل ۶ ساعت بخوابید چون خواب کافی برای هوشیاری شما هنگام درس خواندن و تمرکز کردن لازم و ضروری است اگر هم خواستید می*توانید بعد از ظهر حدود ۱ ساعت استراحت کنید.
۳) *مهم*: حتماً در برنامه*ی هفتگی خود، تمامی دروس عمومی و اختصاصی را قرار دهید و تست و مطالعه باید توأماً در آن وجود داشته باشد و این طور نباشد که در طول هفته فقط مطالعه کنید یا فقط تست بزنید بلکه این دو مکمل هم*دیگر می*باشند.

برنامه*ی هفتگی

برنامه*ی هفتگی مناسب از لازمه*های خوبْ درس خواندن است. برای یک برنامه*ریزی مناسب به نکته*های زیر توجه کنید:
۱) آخر هفته، پیش*بینی برنامه*ی هفته*ی بعدی انجام شود:

من در سال کنکور هر جمعه حدود ۲، ۳ ساعت را به بررسی برنامه*ی هفته*ی قبل و پیش*بینی برنامه*ی هفته*ی بعد با ملاحظاتی که در زیر به آن*ها اشاره خواهم کرد، اختصاص می*دادم که واقعا صرف این مدت زمان لازم بود و به من کمک کرد.
۲) به هر درس با توجه به ضریب و جمعش در کنکور، در طی هفته زمان تعلق بگیرد:

به*طور مثال ضرایب درس*های رشته*ی ریاضی به نحو زیر است:
ادبیات ۴، عربی ۲، دین و زندگی ۳، زبان ۲، ریاضی ۱۲، فیزیک ۹ و شیمی ۶، که روی هم ۳۸ می*شود.
مثلا اگر داوطلب رشته*ی ریاضی می*تواند ۳۸ ساعت درس بخواند، خوب است که حدود ۹ ساعت از آن را به فیزیک اختصاص بدهد. (توضیحات بیش*تر در قسمت مقاله*ی کمیت مطالعه خواهد آمد.)
۳) هر درس با توجه به ضریب و حجمش بین ۲ الی ۴ روز در هفته پخش شود:

مثلا به*تر است درس فیزیک در ۴ روز مختلف پخش شود که بیش*تر امکان مرور داشته باشیم.
۴) همه*ی درس*های عمومی و اختصاصی در طی هفته باید مطالعه شود:

* تذکر: حتی اگر یک هفته دبیر یک درس نیامد و درس جلو نرفت، شما حتما باید آن را مطالعه کنید و در برنامه بگذارید.
۵) به*تر است مطالعه*ی هر درس، در همان روز تدریس شده، شروع شود (مخصوصا ریاضیات و فیزیک).

* تذکر: این کار شدیداً به بازده و سرعت شما کمک می*کند. آن را از همان روز اول خیلی جدی بگیرید.
۶) در حد امکان تعداد تست*های قابل انجام در هر درس در طی هفته پیش*بینی شود:

تست*زنی یکی از کارهای ضروری در سال کنکور است که بعدا در مقاله*های جداگانه راجع به آن توضیحات بیش*تری خواهیم داد. اما فعلا بدانید که برای برنامه*ریزی هفتگی تا حد امکان تعداد تست را نیز باید مشخص کنید؛* مثلا بررسی کنید درس ۱ و ۲ی ادبیات که این هفته قصد خواندن آن را دارید، چه*قدر تست دارند و سپس برای آن*ها برنامه*ریزی کنید. (توضیحات بیش*تر پیرامون تست*زنی در مقاله*ی جداگانه*ای خواهد آمد.)
۷) درس*هایی که در روز بعد امتحان گرفته می*شود در شب امتحان به*صورت وقت*گیر مطالعه نکنید:

این کار منجر به نتیجه*ی کاذب می*شود. درصدِ پنجاهی که بدون این کار گرفته شود نسبت به درصدِ هفتادی که با مطالعه*ی شب امتحان به*دست می*آورید خیلی بیش*تر به نفعتان خواهد بود؛ البته توجه داشته باشید مرور سطحی درس*ها در شب امتحان ایرادی ندارد و مفید هم می*باشد.
* مطالعه*ی وقت*گیر در شب امتحان موجب از بین رفتن نظم برنامه*ریزی شما شده، باعث می*شود همیشه از برنامه*ی اصلی عقب باشید و فقط به دنبال امتحان*ها بروید و کیفیت*تان پایین بیاید.
۸) پیش*بینی برنامه*ی کاهشی، به*ترین نوع برنامه*ریزی است:

این روش ـ که در مقاله*ای جداگانه توضیح داده خواهد شد ـ به*صورت خلاصه بدین نحو است که پس از برنامه*ریزی اگر دیدید زمان لازم را ندارید، از تعداد تست*ها کم کنید و به هفته*ی بعد موکول کنید ولی هرگز از زمان مطالعه*ی خود کم نکنید.

۹) در صورت وجود وقت، روی درس*های پایه*ای که دبیر فعلا تدریس نمی*کند برنامه*ای پیش*بینی شود:

پیش رفتن شما صرفا با مطالبی که دبیر تدریس می*کند، باعث می*شود نتوانید نتیجه*ی خیلی خوبی بگیرید؛ هر چند لازم است اما کافی نیست. اگر دبیرتان از آن*هایی نیست که در کنار تدریس، به شما بگوید فلان قسمت*های پایه را هم مطالعه کنید (مخصوصا درس*های عمومی)، شما حتما خودتان حدود یک سوم از برنامه*تان را به کارهای پایه و غیرکلاسی اختصاص دهید؛ اما اگر دبیرتان با گرفتن آزمون یا هر نحو دیگر به شما می*گوید درس*های پایه را هم بخوانید، پیش رفتن با او کفایت می*کند.
کمیت مطالعه:

* مقدار مطالعه در هر برهه از سال و برای هر نوع دانش*آموز ـ به کلاس می*رود یا دائما در خانه است ـ متفاوت است؛ اما در این برهه*ی زمانی یعنی اوایل سال حتما همه باید موارد زیر را رعایت کنند:
۱) مقدار ساعت مطالعه در هفته:

به*طور کلی داوطلبی که در طول هفته در کلاس*های بیرون شرکت می*کند، در این برهه*ی زمانی باید حداقل ۴۰ ساعت مطالعه کنید و کسی که اکثر روزها در خانه است، حداقل ۶۰ ساعت نیاز به مطالعه دارد.
۲) مقدار مطالعه*ی هر درس در هفته:

همان*طور که در قسمت برنامه*ی هفتگی هم گفتم، هر درس با توجه به ضریب و حجمش باید مطالعه شود. به*طور مثال اگر داوطلب رشته*ی ریاضی، ۴۵ ساعت در هفته مطالعه می*کند باید حداقل ۶ ساعت دیفرانسیل بخواند و همین*طور سایر درس*ها. به*طور مثال اگر در نهایت ۴۰ ساعت شد، ۵ ساعت باقی*مانده را به تقویت درس*های ضعیف*ترش اختصاص بدهد.
* تذکر: هیچ درسی در هیچ هفته*ای نباید از قلم بیفتد.
۳) مقدار مطالعه در روزهای تعطیلی و عادی:

در روزهای تعطیل شما باید بتوانید بین ۱۰ الی ۱۲ ساعت مطالعه کنید و در روزهای عادی مثلا اگر ۱۴:۳۰ تعطیل می*شوید، بعد از ناهار، استراحت و رسیدن به خانه، ساعت ۱۷ شروع به مطالعه کنید و به این ترتیب بین ۵ الی ۶ ساعت درس بخوانید (۱۷ تا ۱۸:۱۵، ۱۸:۲۵ تا ۱۹:۴۰، ۱۹:۵۰ تا ۲۱:۰۵ و ۲۲ تا ۲۳:۳۰).
۴) ساعت شروع و پایان روزانه:

اگر تعطیل هستید حتما سعی کنید حدود ۸ صبح درس را شروع کنید و شب حدود ۲۳ یا ۲۳:۳۰ درس خواندن را تمام کنید. اگر تا ۲ی نیمه*شب درس*خواندنتان طول بکشد، هم بازدهی پایین می*آید و هم روز بعد سرحال نخواهید بود؛ حتی اگر خودتان هم متوجه نشوید چون خواب شب لازم است. پس طوری برنامه*ریزی کنید که نهایتا ۲۳:۳۰ تمام شود. اگر هم از مدرسه آمده*اید، حدود ۲ تا ۲/۵ ساعت پس از اتمام مدرسه شروع به درس خواندن کنید.
۵) مقدار کسری درس*های ریاضیات، فیزیک،* شیمی و عمومی:

یک سوم از کل مطالعه*ی هفته باید به درس*های ریاضی اختصاص پیدا بکند (در رشته*ی ریاضی). یک سوم هم به مجموع فیزیک و شیمی اختصاص یابد و یک سوم آخر هم درس*های عمومی.
استراحت و تفریح:

افرادی که بین ساعت*های مطالعه*شان استراحت می*کنند، در واقع به ذهنشان مهلت می*دهند که اطلاعات ورودی را دسته*بندی کرده نظم و ترتیب بدهد و خیلی راحت*تر و سریع*تر مطالب را به*خاطر آورند؛ البته توجه کنید که در سال کنکور حتی استراحت هم باید با محوریت کنکور باشد و باید آن را برنامه*ریزی کنید.
برای استراحت به موارد زیر توجه کنید:
۱) هر یک ساعت و ربع مطالعه، ۱۰ دقیقه استراحت:

*تذکر: ابتدای شروع واحدها و بعد از استراحت حتما حدود ۱۰ دقیقه را به مرور قسمت*های قبلی درسی که قرار است در آن واحد بخوانید اختصاص دهید تا ذهنتان آرام*آرام آماده شود.
۲) نرمش کششی، ۲ بار در روز و هر بار یک ربع:

همان*طور که صبح*ها هنگام خمیازه کشیدن دست*های خود را باز کرده و سرحال می*شوید، نرمش کششی در طول روز نیز باعث سرحالی شما می*شود؛ پس آن را جدی بگیرید تا بتوانید با روحیه*ی مضاعفی درس بخوانید.
۳) یک ساعت خواب سبک نیم*روزی بعد از اتمام کار مدرسه:

وقتی از مدرسه به خانه آمدید حدود ۱ ساعت (بیش*تر نشود) بخوابید (یک خواب سبک)؛ چون خواب عمیق موجب کسلی بیش*تر می*شود اما یک ساعت خواب، خستگی شما را برطرف می*کند.
۴) نیم روز تفریح در یکی از روزهای هفته:

من یادم هست معمولا یا پنج*شنبه بعداز ظهر یا جمعه بعداز ظهر را کامل تفریح می*کردم و کاری می*کردم که موجب شادی و آرامشم بشود و از درس و کنکور فاصله بگیرم. این کار خیلی لازم است و انرژی هفته*ی بعد شما را تامین می*کند.
۵) پرهیز از ورزش سنگین و آسیب*زا در دوره*ی کنکور:

اانجام دادن ورزش*های سنگین هم شما را از نظر جسمانی خسته می*کند و هم ممکن است موجب آسیب*های شدید جسمانی و به دنبال آن چند روز دوری از درس شود؛ برای همین از آن*ها دوری کنید.
۶) محوریت کنکور در برنامه*ریزی برای استراحت و تفریح:

همان*طور که در ابتدای این مقاله هم گفتم، استراحت و تفریح شما نیز باید با محوریت کنکور باشد؛ یعنی طوری استراحت کنید که یادتان باشد مثلا ۱۰ دقیقه*ی دیگر باید می*روید و درس بخوانید. استراحت و تفریحات آرامش*بخش مفید خواهند بود.
۷) خواب به*موقع شبانه با مقدار کافی:

حتما حدود ۶ تا ۷ ساعت خواب در شبانه*روز برای شما لازم است. اگر بعداز ظهر هم ۱ ساعت می*خوابید،* می*توانید خواب شبانه را به حداقل ۶ ساعت کاهش دهید. اگر حتی دو، سه روز را با خواب حدود ۴ ساعت بگذرانید، بدانید سلامتی، تمرکز و آمادگی ذهنی شما به خطر خواهد افتاد.
شرایط و مکان مناسب مطالعه:

کیفیت مطالعه، شرایط خاصی دارد که سعی کردم در زیر آن*ها را توضیح دهم:
۱) شرایط ذهنی:

الف) ایجاد حال و هوای مطالعه:

قبل از آغاز مطالعه سعی کنید حال و هوای مطالعه*ی درس مورد نظر را در خود ایجاد کنید.
ب) اعتماد به یادگیری:

اگر با این ذهنیت مطالعه را شروع کنید که «من این درس را یاد نمی*گیرم»، مطمئن باشید یاد نخواهید گرفت؛ پس حتما به یادگیری خود اعتماد داشته باشید.
ج) هدف*گذاری مطالعه:

حتما پیش از شروع واحد مطالعه، بدانید که قرار است چه مبحثی از چه کتابی بخوانید و چه تست*هایی بزنید. این کار تمرکز شما را به میزان قابل توجهی افزایش می*دهد.
۲) شرایط فیزیکی:

الف) حالت نشستن:

صندلی شما و حالت نشستن شما روی آن خیلی مهم است. حتما صاف بنشینید، روی کتاب خم نشوید و سعی کنید به صندلی تکیه دهید.
ب) فاصله*ی چشم تا کتاب:

فاصله*ی چشم تا کتاب باید حدود ۴۰ سانتی*متر باشد. لازم نیست با خط*کش اندازه بگیرید اما بدانید نه خیلی دور باشد و نه خیلی نزدیک.
ج) ایجاد فاصله*ی زمانی بین صرف غذا و شروع مطالعه:

سعی کنید حدود نیم ساعت پس از صرف غذا، مطالعه را شروع کنید تا سنگین نباشید.
د) دقت در انتخاب زمان مطالعه*ی هر درس:

سعی کنید درس*های تحلیلی را در همان ابتدای صبح که سرحال هستید مطالعه کنید؛ البته می*توانید برای زنگ اول که هنوز سرحال نشده*اید یکی از درس*های حفظی را قرار دهید اما به*طور کلی به*تر است درس*های حفظی قبل از خواب مطالعه شوند.

۳) شرایط محیط مطالعه:

الف) مکان مطالعه:

* تذکر (۱): مکان مطالعه باید دارای نور و تهویه*ی مناسب باشد.
* تذکر (۲): مکان مطالعه به*تر است ثابت و اختصاصی باشد. مثلا اگر هر روز نمی*توانید کتاب*خانه بروید، به*تر است جای مشخصی را برای مطالعه*ی خود در نظر بگیرید؛ البته برای عادت دادن خود به مطالعه، کتاب*خانه رفتن مفید خواهد بود.
* تذکر (۳): هر وسیله*ای که که حواس شما را پرت می*کند و یا شما را یاد خاطرات گذشته می*اندازد از روی میز بردارید و آن را طوری آماده کنید که هیچ چیز تمرکز شما را مخدوش نکند.